Otmuchów Wortal » Historia miasta

Śladami istnienia w X i XI w. osad na tych terenach , są znaleziska archeologiczne należące do spuścizny plemienia Ślężan, a ciągłość osadnicza w ogóle stwierdzona została na terenie Otmuchowa od czasów epoki kamienia tzw. Mezolitu (8000-4500 lat p.n.e). Tak wczesną obecność na tych terenach siedzib ludzkich uzasadnia dogodne położenie geograficzne i ukształtowanie terenu: cała bowiem ziemia otmuchowska wznosi się 200-300 m n.p.m, natomiast właśnie

w okolicach Otmuchowa prawy brzeg doliny Nysy obniża się do 150 m w dość szeroką kotlinę, co przyciągało zawsze pierwszych osiedleńców. Miejsce zaś w którym usadowił się sam gród otmuchowski nie było przypadkowe.

Przebiegał tędy jeden ze szlaków wczesnohistorycznych wiodący z Bramy Kłodzkiej poprzez Bardo, Otmuchów do Krakowa. Tereny te były zasiedlane i uczęszczane, wymagały więc choć administracyjnego nadzoru.

Liczyły się również i względy obronne. Państwo Czechów w owych czasach sięgało bardzo często po ziemie śląskie; wypadom czeskich feudałów na Śląsk często przeszkadzać miała pograniczna warownia otmuchowska .

W 990 roku , gdy Mieszko I przyłączył Śląsk do ziem polskich odbierając go Czechom. Góra Zamkowa dawała odtąd wgląd w głąb rozległej równiny po masyw sudecki i graniczną Przesiekę Śląską na wschodzie wielka strażnica od tej pory stała się warownią graniczną piastowskiego państwa.

Nowy porządek i nowe czasy walki przyniosły na Śląsk cieszącego się poparciem Czechów

i cesarza niemieckiego Henryka V – Zbigniewa syna z nieprawego łoża Władysława Hermana, który domagał się przyznanego mu z woli ojca Śląska . Bolesław Krzywousty po rozgromieniu najeźdźców w bitwie na Psim Polu, wymógł na Czechach przyrzeczenie pokoju i przymierza, które zawarte zostało w 1111 i 1115 roku.

W czasie właśnie tegoż pokoju z Czechami kronika rękopiśmienna potwierdza założenie

w Otmuchowie podgrodzia w 1121 roku. Przypuszczalnie w 1138 roku Bolesław Krzywousty nadał liczne przywileje w kasztelanii otmuchowskiej biskupom wrocławskim. Miało to zabezpieczać

w postaci własności kościelnej południową granicę na tym odcinku, który bardzo często nękany był napadami i roszczeniami korony czeskiej. Pierwsza wzmianka na temat Otmuchowa w źródłach pisanych przypada na dzień 23 kwietnia 1155 roku w Bulli protekcyjnej papieża Hadriana IV dla biskupa wrocławskiego Waltera z Mallone. Otmuchów jest tam wymieniany jako „castellania specjalis Episcopatus Vratislawiensis”. W kolejnej Bulli protekcyjnej papieża Innocentego IV

z 9sierpnia 1245 roku jest mowa o stanowiącej własność biskupstwa wrocławskiego kasztelanii otmuchowskiej z dobrami, targiem i przynależnościami.

Otmuchów w przeciwieństwie do rozplanowanych jak szachownica miast na prawie niemieckim (zachodnim) miał nieregularny układ ulic, a tylko rynek miał układ idealnej figury geometrycznej kwadratu, można przyjąć, że Otmuchów stanowił wtedy miasto na prawie polskim. Pierwszy Książe Opola, a zarazem biskup wrocławski Jarosław (1198-1201) przekazał na rzecz kurii biskupiej, biskupów wrocławskich ziemię nysko-otmuchowską, jako że Jarosław był księciem nikt nie kwestionował jego prawa do tego.

Tomasz I (1232-1268) uzyskał immunitet ekonomiczny , a więc w gospodarowaniu kasztelanią nie musiał nikogo słuchać. Największy jednak przywilej otrzymał biskup Tomasz II Zaremba (1270-1292) po długim konflikcie z księciem wrocławskim Henrykiem IV Probusem (Prawym), który jako jedyny uznawał się władcą ziemi nysko-otmuchowskiej, niespodziewanie nadał on biskupom wrocławskim na łożu śmierci w 1290 roku prawo książęce w ziemi nysko-otmuchowskiej . Tak więc powstało Księstwo Nyskie biskupów wrocławskich, a Otmuchów stał się jego pierwszą

i historyczną stolicą.

Lokalne znaczenie gospodarcze średniowiecznego Otmuchowa , którego mieszkańcy byli

w większości rolnikami odzwierciedlało się w jego kształcie przestrzennym . Oglądając zachowane do dziś fragmenty murów miejskich nie można mieć wątpliwości, że były one w wiekach średnich znacznie wyższe – do 6 m. Mury miejskie Otmuchowa jednak nigdy nie były tak okazałe jak w innych miastach śląskich, a to bowiem z bardzo prostej przyczyny: bliskość zamku i jego wyjątkowo dobre usytuowanie od strony strategicznej oraz jego własne okazałe fortyfikacje

i znacznie silniejsze zwalniały po części zarządców miasta od ich rozbudowy w przekonaniu, że mieszczanie w razie jakiegokolwiek niebezpieczeństwa mogą schronić się na lepiej chronionym wzgórzu zamkowym. Mury miejskie Otmuchowa biegły od zachodu skrajem wzgórza zamkowego, na tyłach kościoła i dzisiejszej szkoły podstawowej; tu skręcały na wschód. Linia murów od strony wschodniej przebiegała między dzisiejszymi ulicami Cichą, a Reymonta. Na tym odcinku widoczne są fragmenty: przy ulicy Żeromskiego przy tzw. Ślepej Furcie (w średniowieczu prowadzącej tylko na cmentarz i pola). Dalej mury widoczne są na tyłach ulicy Orkana i skręcają do wieży Bramy Nyskiej. Od wschodu zamykały one blok domów położonych przy wschodniej pierzei rynkowej, przebiegając wśród podwórek dzisiejszych ulic Roosvelta i Wiejskiej. Od południa mury dochodziły do obwarowań zamkowych wzdłuż ulicy 1Maja. Przedlokacyjne obwarowania Otmuchowa zapewne były drewniano-ziemne. Budowę miejskich murowanych miejskich murów ukończono dopiero przed rokiem 1369.

W dniu 29 listopada 1347 roku biskup Przecław z Pogorzeli nadał za zgodą kapituły osiedlu na prawie polskim (oppidum iure polonico) zachodnie prawo miejskie (flamandzkie, które obowiązywało także w sąsiedniej Nysie). Jak wyjaśnia dokument z 17 stycznia 1368 roku – prawo polskie przynosiło zarówno jemu, jak i mieszkańcom zbyt mało korzyści. W rok póżniej biskup ustalił źródła dochodów, mającego sprawować sądownictwo wójta otmuchowskiego swego szwagra Mikołaja Langego. Porównując z Otmuchowem okoliczne miasta, co do nadania praw miejskich został on wyprzedzony przez przeszło sto miast , które lokowane były sto lat wcześniej.

Pierwszym biskupem wrocławskim , który używał tytułu książę – biskup był Henryk z Wierzbna (1308-1319). Bywał on bardzo często w naszym mieście i tu wystawiał swoje dokumenty,

z których dwa niedatowane zasługują na uwagę. W jednym z nich stwierdza ,że w związku z walką z księciem Bolesławem Legnickim popadł w długi i musi zastawić gród otmuchowski. Możliwe, że ma to związek z drugim dokumentem, na mocy którego biskup nadaje nie wymienionemu

z nazwiska rycerzowi tytułem dożywocia kasztelanie otmuchowską z 70 grzywnami czynszu, dziesięcinami, młynem biskupim w Otmuchowie wraz z folwarkiem i łąką, wreszcie część lasu biskupiego w Otmuchowie celem uzyskania drzewa opałowego.

Częstym gościem naszego miasta był również następca biskupa Henryka, biskup Nanker herbu Oksza (1326-1341) warto wspomnieć, że biskup Nanker był ostatnim biskupem polakiem, aż do 1946 roku.

Biskup Nanker odwiedzał Otmuchów prawie co rok , Przebywając często dłużej. Pod względem gospodarczym Otmuchów w owych czasach odgrywał niewielką rolę. Miejscowe rzemiosło nie było na wysokim poziomie. Głównym powodem nie rozwijania się rzemiosła otmuchowskiego było to iż nie posiadało ono organizacji cechowej, a to bardzo utrudniało jego rozwój . Biskup Nanker w czasie swych rządów musial się bronić przed najazdem księcia Bolka ziębickiego , który – roszcząc sobie pretensje do zwierzchnictwa nad biskupim księstwem nysko-otmuchowskim – najechał na nie. Wyrzekł się owych pretensji dopiero 7 grudnia 1333 roku. tak więc rządy biskupa Nankera w księstwie nysko-otmuchowskim były bardzo napięte. Życie gospodarcze Otmuchowa utrudniał także wzrost wymagań chłopów z okolicy tak Niemców jak i Polaków przenoszonych na prawo zachodnie. Otmuchów kasztelania posiadał swego kasztelana wzmiankowanego po raz pierwszy

w 1261 roku. Znamy tylko czterech kasztelanów otmuchowskich: Wilhelma (1261), Waltera (1270), Kępkę (1285) z ramienia Henryka IV i Jakuba (1336). Poza tym we współczesnych dokumentach występują prokuratorzy biskupi, których najważniejszym obowiązkiem było czuwanie nad prawami kościoła; do obowiązków prokuratora należało także czuwanie nad dobrami

i przywilejami kościelnymi i obrona ich przed wszelkimi nielegalnymi roszczeniami . Znamy kilku prokuratorów , których siedziba był Otmuchów: Leonard(1261, zapewne występujący także w latach 1267 i 1282 ) Koźmian (1298, który później występuje jako proboszcz otmuchowski),

i wreszcie Ullman ( w latach 1306 i 1307 ). Majątkiem biskupim zarządzał klucznik. Ukazuje się on w późniejszych dokumentach: Mikołaj syn Belyzo (Kelzo, Hesko), były klucznik biskupi wzmiankowany w 1305 roku; Belzo, być może syn poprzedniego (1306); Jakub z Kunzendorf, mieszczanin nyski (1309, który w tym samym roku utracił posadę , gdyż w nieco późniejszym dokumencie z tegoż roku nazwany jest byłym klucznikiem), Jakub (1325).

Kościół otmuchowski wzmiankowany bardzo wcześnie, bo już w 1234 roku, a zbudowany zapewne wcześniej . Zachowały się z tego okresu imiona proboszczów otmuchowskich: Ekkart (1261-1273) , Wojsław (1273-1291), Koźmian (1291-1312), Mikołaj Bauz (1317-1318), Dytrych (Theodorach) (1320-1326), Marcin z Tyńca (pod Wrocławiem , wzmiankowany 6 czerwca 1343 roku) , Marcin Eustachi (1344-1374.

Ostatnie z imion wskazują na to, że być może w Otmuchowie zaczęli osiedlać się Niemcy. Posiadał Otmuchów również i szkołę, którą wymieniają dokumenty z 1386, 1423 i 1477 roku . Była to na samym początku szkoła parafialna . Jako szkoła kolegiacka zapewne stała na bardzo wysokim poziomie i mogła pod tym względem przygotowywać bardzo starannie do wyższych studiów, skoro na uniwersytetach Wrocławia i Krakowa spotykamy Otmuchowian ; pierwszy z nich pojawia się

w aktach Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie w 1357 roku (Andreas de Otmochow),

a w kolejnym stuleciu m.in. humanistyczny poeta Franciszek Faber.

Z miasta wychodziło się trzema bramami . Otwierały się one i zamykały na ulice dla miasta najważniejsze : pierwsza z nich najokazalsza to brama Nyska zwana „Wróblą”, to właśnie przez nią wjeżdżali biskupi zmierzający do swojego zamku, znajduje się ona na południowym – wschodzie miasta . Dwie pozostałe , które niestety nie zachowały się do naszych czasów to : Grodkowska lub Ziębicka w połowie północnego fragmentu murów (pobliżu dzisiejszego budynku poczty) oraz Młyńska , na wschód od wzgórza zamkowego – w południowej części obwarowań (na skrzyżowaniu ulic Mickiewicza i 1 Maja) . Na terenie Otmuchowa znajdowały się dwa przedmieścia : Górne przy ulicy Krakowskiej (Bahnhofstrasse) , oraz Bielice wieś w obrębie ulic Mickiewicza i Matejki . Ludność Otmuchowa zapewne nie przekraczała w tymże czasie kilkuset osób . Nie wiadomo , czy środek rynku zajął już w kilkanaście lat po lokacji ratusz miejski obudowany innymi domami , ale należy oddalic pogląd , że miało to miejsce dopiero w XVI wieku , a dokładnie w 1538 roku , jak sugeruje to zachowany napis . To prawda , że proces wykupywania wójtostwa , a więc proces kształtowania się pelnej samorządności trwał w naszym mieście wyjątkowo długo , bo aż do 1511 roku , ale pierwsze wzmianki o radzie miejskiej pochodzą już z 1347 roku .

W dniu 6 kwietnia 1376 roku zmarł w lokowanym i ulubionym przez siebie Otmuchowie książę –biskup Przecław z Pogorzeli herbu Grzymała, nasze miasto bardzo wiele mu zawdzięcza .

W 1351 roku wzmiankowane jest w dokumentach leprozorium – schronisko dla trędowatych . Na północ od miasta na przedmieściu Górnym zbudowano kościół cmentarny pod wezwaniem początkowo Marii Panny , póżniej św . Anny (pierwsza wzmianka to rok 1414) , zaś na północ od niego powstał w 1586 roku szpital (być może na miejscu dawnego leprozorium) . Budownictwo murowane było w tym miejscu ułatwione ponieważ powstał w XIV wieku cegielnia . Jeszcze jednym księciem – biskupem , który bardzo umiłował sobie Otmuchów był Wacław z rodu Piastów Legnickich (1382 – 1417) Przebywał on w Otmuchowie bardzo często i tu tez zmarł dnia 3 grudnia 1419 roku .

W dniu 7 czerwca 1386 roku książę – biskup Wacław Legnicki ufundował w naszym mieście kolegiatę dzięki funduszom Bertolda Fulschussila , prepozyta kościoła św . Idziego we Wrocławiu i lekarza biskupiego . Fundację zatwierdził w 1388 roku papież Urban VI . W skład kolegiaty wchodzili prepozyt , dziekan i 13 kanoników . Wacław został pochowany w fundowanym przez siebie kościele kolegiackim , jednak jego grobowiec został zniszczony podczas okupacji Otmuchowa przez husytów ; szczątki księcia-biskupa jednak ocalały i w 1479 roku zostały przeniesione do jednego z nyskich kościołów . Tablica z podobizną księcia Wacława znajduje się dziś w katedrze św. Jakuba i św. Agnieszki w Nysie i jest wmurowana w ścianę jednej z bocznych kaplic .

Książę Wacław zrezygnował z godności biskupa , a tym samym księcia nysko-otmuchowskiego i 20 pażdziernika 1417 roku zamieszkał na zamku w Otmuchowie , gdzie tez zmarł w rok póżniej . Jego następcą na tym stanowisku został Konrad z Piastów Oleśnickich , został on konsekrowany w Otmuchowie dnia 22 stycznia 1418 roku . Rządy Konrada IV Oleśnickiego to okres wojen husyckich tragicznych dla całego Śląska i w tym tez dla Otmuchowa . Książę – biskup był głównym organizatorem sił śląskich , które walczyły z husytami . Tym właśnie ściągnął na ziemie biskupiego księstwa niszczące najazdy odwetowe . Spośród miast księstwa najwięcej właśnie ucierpiał Otmuchów . Mury miejskie Otmuchowa w XV wieku były już przestarzałe i dlatego tez miasto stanowiło łatwą zdobycz . I tak po zwycięskiej bitwie pod Nysą 28 marca 1428 roku wtargnęli do Otmuchowa , splądrowali i spalili wówczas większą część miasta , i zrabowali również kosztowności z kolegiaty . Ponownie husyci napadli na Otmuchów 19 listopada 1430 roku , wtedy wpadł w ich ręce zamek (głównie jego skarbiec) , który zdobyli poprzez zdradę jego dowódcy Mikołaja Zedlitz von Alzenau . Zamek pozostawał w ich rękach przez kolejne 5 lat w tym czasie przystosowali oni zamek do celów obronnych , czynili z niego wypady na cały Śląsk . W grudniu 1434 roku przedstawiciele husytów i Ślązaków ułożyli się , że zamek otmuchowski zostanie zwrócony biskupowi w dniu 2 lutego 1435 roku po zapłaceniu okupu 1100 kup groszy praskich . Umowa z husytami zaznaczała zrównanie z ziemią zamku otmuchowskiego , zaprotestowała wobec tego kapituła biskupia , obiecując w razie zachowania zamku 300 grzywien , na co biskup wyrazil swa zgodę . W ten właśnie sposób otmuchowski zamek uniknął zniszczenia .

Gdy husyci ustąpili Otmuchów odwiedził książę – biskup Kanrad w 1439 roku ale już 6 kwietnia 1443 roku miasto i zamek znów zdobyli Czesi . Byli to ludzie rycerza – rozbójnika tzw.raubittera Hinka Kruszyny z Lichtenbergu , który w tym czasie grasował po całym Śląsku . Książę – biskup wykupił zamek od raubritterów 21 lutego 1444 roku za 2000 guldenów, a od 21 marca tegoż roku dzierżył zamek w imieniu biskupa Mikołaj Reinhold , być może tytułem zastawu .

Z klęsk , które wyrządziły wiele szkód miasto podnosiło się bardzo powoli . Słaba obronność miasta spowodowała iż władze kościelne zdecydowały się przenieść kolegiatę w 1477 roku z Otmuchowa do sąsiedniej szybciej rozwijającej się Nysy . Tym właśnie sposobem Otmuchów stracił na kilka wieków ważną rangę w księstwie biskupów wrocławskich , odzyskał ją w póżniejszych wiekach , lecz tylko częściowo . Pomimo to iż Otmuchów utracił ważną rangę miasta biskupiego na rzecz Nysy biskupi nadal dbali o Otmuchów i upiększali go stylami danej epoki , dowodem na to są liczne fundacje i przywileje . I tak w XVI wieku i na początkach XVII wieku kilku biskupów starało się o upiększenie Otmuchowa . Byli to : Jan IV Roth (1482 – 1500) , Jakub von Salza (1520 – 1539) ,Marcin Gerstmann (1574 -1584) , Andrzej Jerin (1585 – 1590) , Jan VI Sitsch (1600 -1608) i ostatnim wielkim I najważniejszym mecenasem sztuki w naszym mieście był książę – biskup Franciszek Ludwik von Neuburg , palatyn Renu ( 1683 – 1732) . Pierwszy z wymienionych książę – biskup Jan IV Rothprzeprowadził przebudowę zamku w latach 1484-1485 na budowlę , która spełniała wszelkie zadania obronne i nadal mieściła się nim siedziba biskupia . Jan IV Roth przeprowadził również odbudowę murów miejskich .

Następny książę – biskup Jakub von Salza w 1529 roku pozwolil miastu na zbudowanie własnego wodociągu , który prowadził wodę ze wzgórza za bramą Grodkowską . Jakub von Salza ufundował również otmuchowski ratusz . Marcin Gertsmann natomiast fundował w naszym mieście w 1578 roku murowanie kramów rzemieślniczych i piekarskich w rynku na miejsce starych , drewnianych . Sądzić można , że Marcin Gertsmann był również inicjatorem rozbudowy ratusza ponieważ jego herb widnieje na zwieńczeniu zdobionych stiukowymi dekoracjami zegarów słonecznych , gdyby jednak nie pewien istotny fakt , otóż na rysunkach F.B.Wernera , który rysował widoki miasta i samego ratusza zegarów brakuje . W 1579 roku książę – biskup nadał również przywilej cechowy 129 poszewnikom (tkaczom lepszego płótna) i płóciennikom otmuchowskim . Kolejny książę – biskup Andrzej Jerin znany mecenas sztuki renesansu na Śląsku przekształcił średniowieczny otmuchowski zamek we wspaniałą prawdziwą renesansową rezydencję . Ozdobił elewację zamku pokryciem sgraffitowym , przebudował wnętrze i wprowadził do niego modne

w tamtych czasach stropy kasetonowe . Resztki pokrycia sgraffitowego zachowały się do dziś . Również na wieży zamkowej od strony miasta zachowało się pokrycie sgraffitowe przedstawiające herb księcia –biskupa , a także wizerunki św.Andrzeja - patrona fundatora , a także Jana Chrzciciela – patrona biskupstwa wrocławskiego . W 1588 roku przywilejem księcia – biskupa Andrzeja Jerina zatwierdzony został cech krawców . Wtym samym roku powstały również cechy zrzeszające : kowali , ślusarzy kołodziejów stelmachów i bednarzy . Natomiast książę – biskup Jan VI Sitsch wzbogacił kościół o renesansową kaplicę , która służyła za mauzoleum rodziny Sitschów , a swym testamentem przekazał pieniądze na utrzymanie fundowanej przez siebie wieży ratuszowej . I ostatni największy z zasłużonych dla Otmuchowa biskupów wrocławskich Franciszek Ludwik von Pfaltz-Rhein-Neuburg , który wzniósł w naszym mieście wspaniały pod względem architektonicznym i urbanistycznym kościół barokowy pod wezwaniem śś.Mikołaja i Franciszka Ksawerego , budynek kościoła stanowił przejście od renesansu do baroku z zachowaniem niektórych szczegółów gotyckich . Kolejną fundacją Franciszka Ludwika była budowa pałacyku myśliwskiego w parku miejskim w latach 1703-1704 . Niestety pałac nie zachował się do naszych czasów . Po wojnie mieścił się w nim garnizon oraz dom kultury . Natomiast w latach 1706-1707 zbudowal dla siebie Pałac zwany Dolnym Zamkiem (Nieder Schloss) . Wzniósł go nadworny architekt księcia – biskupa Michał Klein z pochodzenia Węgier . Wzniesiono go na planie prostokąta jako budynek jednopiętrowy . Na podwórzu wzdłuż dzisiejszej ulicy A.Mickiewicza , stanęły rozległe , podłużne budynki stajen biskupich . Po drugiej stronie drogi do Zamku Górnego (Ober Schloss) znalazła się oficyna pałacu . Być może zewnętrzne obwarowania zamku za księcia – biskupa Franciszka Ludwika powiększono , obejmując ich zasięgiem także pałac, który odtąd stanowił letnią rezydencję biskupa , który lubił długo przebywać w Otmuchowie . Sądząc z zachowanego herbu biskupa Franciszka Ludwika na murze prezbiterium kościoła cmentarnego św.Anny z wyrytą datą 1699 , również dla tego kościoła przekazał jakieś darowizny nie wiadomo jednak jakie . Pozostali biskupi , którzy nastali po Franciszku Ludwiku niewiele dbali o Otmuchów .

Pewne znaczenie miało w Otmuchowie młynarstwo . W 1300 roku wspomina się o młynie biskupim nad Młynówką . W 1595 roku książę – biskup Andrzej Jerin wzniósł na nowo młyn biskupi ; miał on 8-10 kół i był on przystosowany nie tylko do mielenia zboża , ale i do produkowania innych półfabrykatów (kaszy , mielenia kory dębowej itd.) , dominował on w widoku tej części miasta . Sytuacja gospodarcza w mieście była wciąż bardzo trudna z uwagi na bliskość znacznie większej Nysy , skutkiem czego krzyżowały się przysługujące obu miastom mile zapowiednie . Po upływie 100 lat od wojen husyckich , w 1538 roku nadal źródłem utrzymania miasta było głównie rolnictwo .

Za najstarsze przedmieścia Otmuchowa (jeszcze za czasów istnienia osady na prawie polskim) uważa się zamieszkałą zapewne przez rybaków wieś Bielice , od której Otmuchów może mieć swój początek (położoną przy drodze do Paczkowa na południowy-zachód od Młynówki) . Po lokacji miasta powstały nowe przedmieścia przy drogach biegnących do miasta. Przy bramie Grodkowskiej powstało przedmieście Grodkowskie, przy bramie Młyńskiej przedmieście Młyńskie , zaś przy bramie Nyskiej przedmieście Nyskie . Przedmieścia otmuchowskie ukazują się w źródłach bardzo póżno – w 1484 roku . Mieszczanie i przedmieszczanie nie mieli równych praw . Ludność Otmuchowa była mieszana polsko-niemiecka . W 1416 roku jeden z mieszczan otmuchowskich nazywał się Chympko Dambonis , co stanowi zapewne zniekształcenie imienia i nazwiska polskiego . Liczba Niemców zaczęła wzrastać na skutek napływu z zewnątrz . Niebawem Niemcy zaczęli występować przeciwko używaniu języka polskiego w kościele . W 1435 roku kuratus kościoła otmuchowskiego Jan Stelny (Szczelny?) oświadczył z ambony , iż kaznodzieja niemiecki Mikołaj Tschauschwitz powiedział w swym kazaniu , że jeśli tylko Niemcy zachcą , to mogą wypędzić Polaków z kościoła ; Stelny powiedział , że Polacy mają do tego kościoła szczególne prawo , bo to oni go zbudowali . Kapituła na skargę Tschauschwitza odpowiedziała jednak , że to ona , a nie Polacy , wybudowała ten kościół i to ona zaopatruje go we wszystko , co jest mu potrzebne . Również w 1495 roku biskup Jan IV Roth nakazał mieszkańcom podotmuchowskiej wsi Wójcie nauczyć się w ciągu 5 lat języka niemieckiego pod rygorem wypędzenia z biskupich włości . W XVI wieku nie można stwierdzić w Otmuchowie żadnych śladów polskości , natomiast od końca owego stulecia posiadamy pierwsze dane liczbowe o ludności miasta . Według oszacowań H.Głowackiego Otmuchów z przedmieściami liczył w 1579 roku 1427 mieszkańców , a w 1588 roku – 1280 , a w 1606 roku – 1408 . W 1572 roku ludność miasta obniżyła epidemia .

Reformacja nie zdołała zapanować w Otmuchowie , gdyż nie dopuściły do tego władze kościelne , a więc odległy od wirów umysłowego przewrotu epoki , jakim była właśnie reformacja , zyskał Otmuchów dla biskupów walor spokojnego miasta , w którym biskupi mogli umacniać swoje wpływy (nie było to jednak historycznie zawsze z pożytkiem dla miasta) . Stolica diecezji Wrocław , stała się wówczas miastem protestanckim , tak więc naturalną koleją rzeczy było to , że biskupi zwiększyli swą troskę o miasta swego księstwa . Tak sprzyjających jednak warunków Otmuchów nie mógł w pełni wykorzystać przede wszystkim z braku odpowiedniego zaplecza gospodarczego . W historii naszego Otmuchowa tylko dwa razy właśnie w XVI oraz na przełomie XVII i XVIII wieku zdawał się otwierać rozrost ośrodka miejskiego , lecz wszelkie uwczesne wojny , klęski żywiołowe i epidemie hamowały tak skutecznie ten rozrost , że niestety Otmuchów nigdy nie został większym miastem : i tak okres względnej pomyślności przerwała wojna trzydziestoletnia (1618 – 1648) , która spustoszyła teren całego księstwa nyskiego . Specjalnie wrogie poczynania padały od wojsk protestanckich , ponieważ biskup Karol Ferdynand Waza opowiedział się wówczas za katolickim cesarzem . Biskup Karol pozostawił na ten trudny czas swoje księstwo własnemu losowi . W 1627 roku pojawil się na ziemiach górnośląskich bardzo grożny Wallenstein i przecież nyskie księstwo opowiedziało się po jego stronie nie ominęły Otmuchowa rabunki , kontrybucje i kwaterowania wojsk . Do tego jeszcze w latach trzydziestych doszły wojska szwedzkie (w 1646 roku armia generała Wittenberga) i saskie . Był to bardzo tragiczny okres dla Otmuchowa , ponieważ względna równowaga obu sił sprawiała , że miasto przechodziło z rąk do rąk , za każdym razem miasto musiało płacić za kwaterowania wojsk nieprzyjaciela i ich represje . Miasto było już wtedy bardzo zrujnowane . W czasie walk , które wyniszczały pola uprawne dochodziło nawet do klęski głodu oraz zarazy , z których najgrożniejsza w 1633 roku zabrała ze sobą ponad 1000 ofiar (przeciętnie umierało wówczas od 70 do 100 osób rocznie) . Pod koniec tej straszliwej i dramatycznej dla miasta wojny stacjonowała w mieście armia generała Wittenberga . Spustoszone miasto powróciło do „normalnego”życia dopiero w 2 połowie wieku . Tak więc miasto wielokrotnie zajmowane przez obie strony tego konfliktu upadło właśnie na skutek rabunków , kontrybucji i wyżej wymienionej epidemii z 1633 roku . Po tej straszliwej wojnie , która poniosła za sobą straszliwe zniszczenia i poważną grabież, nastał dla Otmuchowa najwspanialszy rozkwit w jego dziejach przecież bardzo trudnych. Stało się to głównie za przyczyną tego iż na zamku nadal znajdowała się siedziba biskupa ( jak wiadomo jednak było to również i skutkiem tego iż Otmuchów nigdy przez to właśnie nie mógł się w pełni rozwinąć) , a także fakt ponownego przywrócenia otmuchowskiemu kościołowi rangi kolegiaty bowiem uczynił to książę – biskup Karol Ferdynand Waza (syn króla Polski Zygmunta III Wazy) w 1650 roku .

Sytuacja Otmuchowa poprawiła się na przełomie XVII/XVIII wieku . Nurt kontrreformacji przyniósł ze sobą wspaniałe barokowe dzieła architektury jak nowy kościół kolegiacki św.Mikołaja i pałac biskupi tzw.Zamek Dolny (Nieder Schloss) . Również i kamienice mieszczańskie zyskały piękne barokowe zdobnictwo .

Niedługo jednak cieszył się Otmuchów blaskami i cieniami istnienia dworu biskupiego – przeszło 60 lat , ponieważ przerwał to znowu czas wojny , tym razem trzy wojny śląskie pomiędzy Austrią i Prusami w latach 1741 – 1763 . Dnia 9 kwietnia 1741 roku wojska pruskie pod dowództwem marszałka Schwerina , po opanowaniu prawie całego Śląska , podeszły pod Otmuchów . Austriacy na wiadomość o tym spalili przedmieścia i zaczęli umacniać się na zamku . Prusacy wkroczyli do miasta i dopiero po sprowadzeniu ciężkiej artylerii i zbombardowaniu zamku , który mocno ucierpiał , opanowali Otmuchów . Miasto bardzo ucierpiało wskutek działań wojennych; szczególnie uszkodzony został kościół farny . 11 listopada 1741 roku obie strony podpisały we Wrocławiu traktat na mocy , którego prawie cały Śląsk przeszedł pod panowanie Prus . Z księstwa biskupiego Austria zachowała jedynie część górzystą południową z Jawornikiem . Przejście miasta pod władanie Prus był dla niego bardzo uciążliwe i nie sprzyjało jego rozwojowi . Otmuchów był odcięty od rynków zbytu , które znajdowały się po Austriackiej stronie księstwa . Podczas kolejnych dwóch wojen śląskich w latach 1742 – 1744 i 1756 – 1763 działania wojenne omijały Otmuchów , lecz miasto i tak musiało ponosić koszty tych wojen . To samo ma się , co do wojny o sukcesje bawarską (1778 – 1779).

Miasto jednak nadal było własnością biskupa wrocławskiego , lecz miał on bardzo zakrojoną władzę w mieście ponieważ większość spraw przeszła do kompetencji władz pruskich . Funkcjonowały wówczas w mieście : Królewski Urząd Akcyzowy i Celny , poczta oraz urząd biskupi . W mieście istniał także Miejski Sąd Obwodowy . Życie gospodarcze było wówczas bardzo słabe w mieście było 133 rzemieślników , którzy reprezentowali 37 specjalności . Było poza tym tylko 6 cechów . Manufaktur w mieście nie było . Za czasów pruskich nie powstała żadna godna uwagi budowla . W drugiej połowie XVIII wieku Otmuchów notował następujący stosunkowo niewielki wzrost ludności:

ROK

LICZBA LUDNOŚCI

1756

1.322

1784

1.386

1817

2.028

1829

2.236

1843

2.873

1847

3.122

1855

3.252

1880

3.588

1900

3.574

1905

3.650

1925

3.733

W 1807 roku nadeszły wojny napoleońskie . Otmuchów zajęły wówczas wojska generała Vandamme’a, którego siedzibą był zamek , w którym istniał również szpital dla żołnierzy francuskich . W 1813 roku walki toczyły się daleko od Otmuchowa , to powodowało wiekszy wzrost ludności . W 1817 roku po zakończeniu wojen napoleońskich Otmuchów miał jak wyżej w tabeli 2028 mieszkańców a więc prawie o 20 % w porównaniu z rokiem 1809 . 30 pażdziernika 1810 roku nadszedł czas edyktu sekularyzacyjnego władzy kościelnej , który powodował jej zniesienie , a co za tym idzie biskup wrocławski utracił w całości władzę nad Otmuchowem . Także na mocy tego edyktu przestało istnieć księstwo nyskie , a wszelkie dobra przeszły pod władanie państwa pruskiego . I tak w 1820 roku król pruski Fryderyk Wilhelm III podarował za zasługi dla państwa pruskiego swojemu ministrowi Wilhelmowi von Humboldtowi zamek otmuchowski liczne posiadłości i tzw.Mały folwark nie zaś cały Otmuchów . Jak wiadomo również władanie tego Pana na zamku otmuchowskim nie było dla niego korzystne ponieważ rozebrał on skrzydło zachodnie zamku , które było zrujnowane , a także część fortyfikacji i kaplicę zamkową , sam mieszkał w Zamku Dolnym , ponieważ na zamku górnym nie dało się wówczas mieszkać . W posiadaniu jego przodków znajdował się ten majątek , aż do 1928 roku kiedy to jego prawnuk Bernard von Humboldt – Dachroeden sprzedał zamek miastu z powodu budowy zapory wodnej na Nysie Kłodzkiej .

W 1861 roku miasto liczyło 3356 mieszkańców , czyli o 29,6%w porównaniu z rokiem 1840 . Katolicy stanowili 93,6% , ewangelicy 5,3% i Żydzi 1,1% . W 1861 roku wszystkie ulice śródmieścia były wybrukowane , natomiast bruk na przedmieściach posiadała tylko szosa Nysa – Kłodzko . W 1787 roku miasto oświetlały tylko 4 latarnie uliczne , natomiast w 1861 roku miasto oświetlały 4 wielkie lampy wiszące i 3 latarnie na słupach .

Wojna prusko – austriacka w 1866 roku nie dotknęła na szczęście Otmuchowa , aczkolwiek artyleria pruska była ustawiona blisko miasta . Otmuchów trapiły wówczas epidemie : cholery w latach 1855 i 1866 , tyfusu w 1856 roku .

W śródmieściu Otmuchowa mieszkało wtedy około 31% ogółu ludności . Spośród przedmieść najbardziej zabudowę miejską prezentowało przedmieście Dworcowe , natomiast na pozostałych (Młyńskim i Nyskim) przeważała zabudowa wiejska . Piękną zabudowę prezentowała po wybudowaniu nowego kościoła św.Anny w 1895 roku ulica Krakowska (Bahnhofstrasse) , na której znajdował się również szpital św.Józefa Boromeusza oraz budynek poczty .

Życie gospodarcze ożywiło się nieco po przeprowadzeniu przez Otmuchów w 1875 roku linii kolejowej na północ od miasta Nysa – Legnica , została w tym samym roku otwarta druga linia Nysa – Otmuchów – Ząbkowice Śląskie . Spośród zakładów przemysłowych , które znajdowały się na terenie miasta wymienić należy starą cegielnię , która położona była za Nysą Kłodzką i fabrykę krupy wymieniona w dokumentach w 1840 roku . Pierwszy i najnowocześniejszy zakład przemysłowy jakim była cukrownia powstał w Otmuchowie w 1881 roku , a już w 1893 roku właśnie na potrzeby cukrowni zbudowano linie kolejową , która prowadziła do Dziewiętlic . Cukrownia , która powstała w Otmuchowie najpierw mieściła się w przygranicznych Bernarticach (Barzdorf) i przeniesiono ją dopiero w 1881 roku do Otmuchowa z powodu takiego iż Otmuchów lepiej odpowiadał wymogom lokalizacyjnym zakładu , lecz przez długi czas Czesi utrzymywali w swoich rękach część akcji cukrowni .

W 1910 roku wybudowano linię kolejową do Przeworna w powiecie strzelińskim na Dolnym Śląsku . Zamknięta została w latach siedemdziesiątych . Do dziś we wsi Maciejowice znajduje się zabytkowy wiadukt z 1910 roku , który łączył tę trasę , która przebiegała właśnie przez wieś Maciejowice . W 1875 roku zniesiono mury miejskie pozostawiając tylko wieżę bramy Nyskiej zwaną Wróblą . Rozbiórka jednak była częściowa ponieważ niektóre domy przystawione były do murów miejskich . Czas I Wojny Światowej (1914 – 1918) nie dotarł do Otmuchowa , aczkolwiek na polach walki tej wojny zginęło 73 otmuchowian .

W latach 1934 – 1935 przyłączono do Otmuchowa położone na zachód od miasta wsie : Sarnowice i Friedrichseck . W 1929 roku zaludnienie Otmuchowa przekroczyło 4.588 osób w porównaniu z 1925 rokiem o prawie 23% . Żydów w Otmuchowie spotykamy od około 1804 roku . W Otmuchowie mieściła się również żydowska synagoga , która znajdowała się prawdopodobnie między Wieżą Wróbla , a stawem przy ulicy Ogrodowej , była ona również używana jako szkoła . 9 listopada 1938 roku miała miejsce na terenie Niemiec tzw.Noc Kryształowa i wszystkie synagogi zostały zrównane z ziemią to samo stało się z otmuchowską synagogą . Na północ od miasta znajduje się niewielki cmentarz żydowski . W poniższej tabeli zestawiona jest liczba mieszkańców żydowskich w latach 1804 – 1938 :

ROK

LICZBA MIESZKAŃCÓW

1804

1812

1861

1885

1910

1925

1936

1938

Nie spotykamy mieszkańców żydowskich

W latach 1857 – 1859 powstał w Otmuchowie kościół ewangelicki zbudowany w stylu neogotyckim , posiadał on trzyprzęsłową nawę , prezbiterium opięte przyporami , oraz wysoką wieżę , która nakryta była wysokim i spiczastym hełmem . Zrujnowany po ostatniej wojnie z braku użytkownika ponieważ uwcześni mieszkańcy byli wyznania katolickiego zostal w latach siedemdziesiątych rozebrany . Zachował się z tego zespołu jedynie budynek szkoły . W latach 1926 – 1933 na zachód od miasta powstał zbiornik zaporowy Jezioro Otmuchowskie . Powierzchnia jeziora wynosi 2.200 hektarów , objętość wody stanowi prawie 143 miliony metrów sześciennych . Okala go wal o długości 6,5 kilometra . Koszty budowy jeziora zamknęły się kwotą 55 milionów marek niemieckich w złocie . Przy budowie jeziora zatrudnionych było przeciętnie 2000 – 3000 osób , od 1920 roku rozpoczęto między dzisiejszymi ulicami Krakowską i Żeromskiego budowę willi i domów mieszkalnych , które przeznaczone były właśnie dla robotników zatrudnionych przy budowie zbiornika otmuchowskiego , dzięki temu powstała także ulica Warszawska . W związku z budową jeziora zaporowego powiększyła się liczba mieszkańców Otmuchowa :

ROK

LICZBA MIESZKAŃCÓW

1929

4.488

1938

5.075

1939

4.944

Oczywiście liczba ludności głównie powiększyła się dlatego, iż osiedlili się tu robotnicy , którzy pracowali przy budowie jeziora . Otmuchów zyskał już wtedy dużo jako miejski ośrodek turystyczny , i jezioro tak jak i miasto zyskały swoje przydomki aktualne do dziś (Schlesische Meer) „Górnośląskie Morze” i (Ottmachau Stadt mit Stausee) , czyli „Otmuchów , miasto nad jeziorem” .

Mało brakowało , a uwczesne aktywne turystyczne miasto zostałoby również uzdrowiskiem ponieważ w planach Niemców na temat rozplanowania przestrzennego odnajdujemy , że w bażanciarni odkryto bogate pokłady leczniczych bylin i w związku z tym miano zbudować tam sanatorium , jak wiadomo jednak nie zdążono tego uczynić z powodu wybuchu II Wojny Światowej i jej następstw .

Mieściło się w Otmuchowie utworzone przed 1939 rokiem więzienie sądowe – Gerichtsgefängnis . Przeznaczone ono było dla mężczyzn z krótkimi karami aresztu i więzienia

z okręgów sądów obwodowych w Otmuchowie i Paczkowie . 10 grudnia 1940 roku zakład został zlikwidowany , a jego funkcje przejęło więzienie w Nysie . Na początku 1941 roku powstał w Otmuchowie natomiast areszt dla nieletnich – Jugendarestanstalt . W czasie wojny mieścił się również w Otmuchowie obóz pracy , który mieścił się w ostatnich latach wojny przy ulicy Dworcowej (Mickiewicza) dziś przystanek PKS , okolice młyna biskupiego , który spłonął końcem wojny .

Reasumując ,tak więc dzieje Otmuchowa przyniosły ze sobą tragiczne w skutkach wojny

i ogromne zniszczenia , które skutecznie zahamowały rozwój naszego miasta . Były jednak też chwile podniosłe , które pozostawiły nam wspaniałe otmuchowskie zabytki .

twoj@email.pl
Tytuł
Treść wiadomości: